Ислам дінінің қазақ даласына келгеніне ХІІ ғасырдан аса уақыт өтті. Содан бері халқымыз атақты ислам ғұламасы Нұғман ибн Сәбит (р.а.) (699–767) негізін қалаған Ханафи мазһабын ұстанып келеді.
Исламның алғашқы дәуірінде мұсылмандар арасында діни қайшылықтар тумады. Өйткені, хазіреті Мұхаммед (с.ғ.с.) пайғамбарымыз қасиетті Құран және өзінің даналығымен мәселенің шешімін айтып, дер кезінде алауыздықтың алдын ала білді.
Бұл туралы Алла тағала мұсылман үмметін:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الأَمْرِ مِنْكُمْ فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللهِ وَالرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلاً
«Ей, иман келтіргендер! Аллаға, пайғамбарға және өз араларыңдағы ұлықтарыңа бойұсыныңдар. Егер өзара бір нәрсеге келісе алмасаңдар, оның жайын Алладан, пайғамбардан сұраңдар. Аллаға, қиямет күніне сенетіндерің рас болса, бұл сендер үшін қайырлы, әрі тиімді» («Ниса» сүресі, 59-аят),-деп ескертеді.
Шариғаттың негізгі мәселелері Құран мен хадисте қамтылған. Сондықтан хазіреті Мұхаммед пайғамбарымыз (с.ғ.с.) ислам қауымына:

تركتُ فِيكُمْ أمرينِ لَنْ تَضِلُّوا ما تَمَسّكتُمْ بِهِمَا: كِتَابَ اللّهِ تَعالَى، وَسُنّةَ رَسُولِهِ.
«Мен сендерге екі нәрсені қалдырып барамын. Егер оларды бекем ұстап, амал етсеңдер, ешқашан адаспайсыңдар. Олар – Алланың кітабы (Құран Кәрім) және Алла Елшісінің сүннеті», (Муатта, Қадар, 46, ІІ/899) – деген.
Мұсылмандардың саны көбейе түсті, мәселелер өз арнасынан аса бастады. Мінеки осындай кезде сахабалар, Құран мен сүннет негізінде өз білімдеріне сүйене отырып мәселелерді шешіп отырған.
Уақыт өте фиқһ (мұсылман заңы) саласы бойынша Құран аяттарын дұрыс талдау және хадистерді зерттеу арқылы шариғатты дамытып, жалған мектептерге қарсы күресуші, олардың қателіктерін паш етуші имам Ағзам Әбу Ханифа (699–767), имам Малик (717–795), имам Шафиғи (767–820), Ахмад ибн Ханбал (780–855) секілді ислам ғұламаларының мазһабтары дүниеге келді.
Бұлар ислам әлемінде ресми мазһаб саналып, 1300 жылдан бері өз ұстанымдары бойынша амалдарын жүргізуде. Ол мазһаб иелерінің әрқайсысы білгір ғалымдар еді. Солардың біріне мойынсұну арқылы, осы заманға дейінгі әртүрлі қайшылықтардың жолы кесіліп, алды алынып келеді. Сондықтан бұл төрт мазһабтың бірін ұстану қазіргі заман талабы да. Өйткені, олар Құран кәрім мен сүннет жолына лайық болғандықтан, «әһлус-сүннә уәл-жамаға», яғни хазіреті Мұхаммед (с.ғ.с.) пайғамбарымыздың сүннет жолын ұстанып, көпшіліктен бөлінбей, бірлік–ынтымақты жақтаушы қауым мазһабтары атанды.
Мазһабтардағы айырмашылықтар тек абзал және дұрыс деген сөзде ғана. Яғни, біз өз мазһабымызды абзал санаймыз да, ал қалған үш мазһабты дұрыс деп білеміз. Тек біздің мазһаб дұрыс, қалған үшеуі бұрыс деу адасушылық болып есептеледі.
Соның ішінде біздің Ханафи мазһабымыз тұла бойы адамгершілік пен бүкіл адамзатқа ортақ асыл құндылықтарға бай. Бұл күндері әлем халқының төрттен бірі мұсылман болса, солардың 48% осы мазһабта. Қалған 52% үш мазһаб пен өзге де ағымдарға тиесілі.
Имам Малик мазһабын Африканың бірқатар елі, Имам Шафидің мазһабын Мысыр, Сирия, Малайзия, Индонезия, ал Ахмад ибн Ханбал мазһабын Парсы шығанағы аймағындағы халықтар ұстанады. Әбу Ханифа мазһабы негізінен Үндістан, Пәкістан, Ауғанстан Түркия, Ресей, Кавказ, Орта Азия мен Қазақстан жұртына кеңінен тараған. Осы төрт мазһаб ішіндегі жұмсағы, әрі халқымыздың жүрегі мен табиғатына, әдет–ғұрпына жақыны, бабаларымыз ежелден таңдаған Әбу Ханифа – Имам Ағзам мазһабы. Исламдағы бір мазһабта болудың артықшылығы – халық біртұтас, ынтымағы мен бірлігі күшті, ұйымшыл болады. Орта Азия мен Қазақстанда қанша ғасырлардан бері діни алауыздықтың болмай, ұрыс-керіс, дау-жанжалдан іргесін аулақ салуының да бірден–бір сыры осында. Өйткені, құлшылық амалдарының бір болуы ондай жат пиғылдың тууына жол бермейді.
Әбу Ханифа мазһабы өзге діни мектептермен салыстырғанда өз жамағатына көп жеңілдік беруімен, әрі демократиялығымен де ерекшеленеді. Біздің жартылай көшпелі халқымыздың бұл мазһабты қабылдауының тағы бір себебі – өз дүние танымы, болмысы мен діліне оның тонның ішкі бауындай жақындығында.
Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы мен оның қарауындағы бүкіл мешіттер Әбу Ханифа мазһабы бойынша шариғат ұстанып, соған орай амал етеді. Бұл ел бірлігі мен ынтымағын, достығы мен ұйымшылдығын сақтап, оны одан әрі күшейте түсуге қызмет ету деген сөз.
Дін ғұламалары: «Фиқһ ілімінің дәнін Абдулла ибн Мәсъуд (р.а.) екті, Имам Әлқама өніп шыққан егінді суарды, Ибраһим ән-Наһаъи піскен астықты жинады, Әбу Ханифа оны диірменге тартты, Имам Әбу Йусуф ұннан қамыр жасады, Имам Мұхаммед нан пісірді. Міне, барлық халық осы күнге дейін Имам Ағзам дайындаған ұннан жасалған нанды жеп келеді» деп Ханафи мазһабының негізін қалап, оны нығайту жолындағы фиқһ ғұламаларының жасаған қызметін баяндайды.
Имам Ағзам Әбу Ханифа ән-Нұғман ибн Сәбит (р.а.) һижраның 80 (699) жылында Ирактың Куфа қаласында өмірге келген.
Азан шақырып қойылған аты ән-Нұғман болғанымен, халық оны Әбу Ханифа немесе Имам Ағзам деп атайтын. Өйткені, ислам әдебі бойынша үлкен ғалым адамдардың аттары аталмайды. Олар хазірет, ұстаз сияқты құрметті сөздермен тілге алынады.
«Әбу Ханифа» (Ханифаның әкесі) оның шын есімі емес, өйткені, оның Ханифа атты перзенті болмаған. (Имам Ағзамның Хаммад есімді жалғыз ұлы болған. Хаммадтан екі ұл қалады, біреуінің есімі – Омар, ал екіншісі – Исмаил). Ғалымдардың айтуынша, «ханифа» – мазһабтың сипаты болып, ол «хақ, тура жол» деген мағынаны білдіреді.
Әу бастан адамзатқа түсірілген, адам табиғатына ең лайық, нағыз тәухид дін – ол ханиф дін. Құранда Алла тағала:

فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفًا فِطْرَةَ اللهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا لاَ تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللهِ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لاَ يَعْلَمُونَ
«Ендеше, (Ей, Мұхаммед) бетіңді ханиф (тура, шынайы) дінге бұр. Адамдарды Алла әу баста сол дін үшін жаратқан. Құдай жаратқанды өзгерту мүмкін емес. Сенің дінің хақ дін, тек көп адам соны білмейді»,–дейді («Рум» сүресі, 30–аят).
Ханиф сөзі «ислам» ұғымында да қолданылады. Сахабалар: «Алла қандай дінді қабыл етеді?»–деп сұрағанда, пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Ханиф (Ислам) дінін»,–деп жауап берген. Басқа бір хадисте: «Алла барлық пенделерін ханиф (дінге, таухидке бейім) етіп жаратты»,–делінген. Құран Кәрімде Алла тағала:

مَا كَانَ إِبْرَاهِيمُ يَهُودِيًّا وَلاَ نَصْرَانِيًّا وَلَكِنْ كَانَ حَنِيفًا مُسْلِمًا وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ
«Ибраһим яһуди де, христиан да болған емес, ол ханиф (нағыз) мұсылман болған. Көп құдайшылдар қатарында да болмаған»,–деген («Әли Ғимран» сүресі, 67–аят). Ия барлық әлемдік дәстүрлі діндер ханиф – тұп-тура дін болған. Бұл дін – адам табиғатына жеңіл келіп, жүрекке жылы тиген, жанын рахатқа бөлеп, бейбітшілік бесігінде тербеткен кеңпейілділік діні. Имам Ағзамның көзқарастары басқа ғалымдарға қарағанда кеңпейілділік пен жеңілдік рухына сай келгендіктен, жұрт оны Әбу Ханифа деп атаған.
Ислам діні тарих сахнасына көтерілгеннен кейін Куфа Ислам нұрына малынып, онда өнер, ғылым және мәдениет дами түсті. Әсіресе, соңғы халифа Әли ибн Әбу Талибтің (р.а) тұсында мұнда атақты ғұламалардың дәрісханалары көбейіп, бұл жерге әлемнің түкпір-түкпірінен ілім алу мақсатымен мыңдаған шәкірттер ағылып келе бастады.
Әбу Ханифа да осындай ортада дүниеге келіп, онда өнегелі өмірі басталды. Ол жастайынан Құран, хадис, араб тілі мен әдебиетіне көңіл қойып, азды-көпті дәріс алды. Дегенмен, біржола ілім қуып кетпеген де еді.
Әкесі саудагер–тін. Олардың жеке дүкендері болды. Онда олар жібек мата саудасымен айналысатын. Әбу Ханифа әуелде мешітке тек күнделікті бес уақыт намаз оқу үшін ғана барып тұрды.
Бірде ол сол дәуірдің атақты ғалымы Шағбиге (р.а.) кездесіп қалады. Шағби одан: «Қайда барасың, інім?»-деп сұрайды. Ол заманда адамдар тек ілімді ойлап, табыс табу, бала–шаға бағу, үйлі–жайлы болу секілді дүние тіршіліктерін екінші орынға қоятын. Сұрақ төркінін түсінген Әбу Ханифа дәрісханаларға барып, жүйелі сабақ алып жүрмегендігінен, «Базарға», – деп, ұяла жауап береді. Өйткені, осы уақытқа дейін оның мақсаты да, кәсібі де сауда болып келген–ді, ал сабаққа деген қызығушылығы шамалы еді.
Әбу Ханифа бойындағы асыл қасиеттерді, оның ақылдылығын, зеректігін, шешендігін және ойының ояулылығын байқаған Шағби (р.а.) бұл жігіттің былай жүргеніне іштей қынжылады. Әбу Ханифаның болашақта үлкен ғалым болатынын іштей сезген Шағби (р.а.) оған: «Уақытыңды бос өткізбей, ғалымдардың дәрісханаларына қатысып, сабақ оқы»,–деп ақылын айтады. Шынайы сөз Әбу Ханифаның жүрегіне жетеді. Сол күннен бастап ол барлық уақыты мен күш–жігерін ғылым-білімге салады. Ол кезде Әбу Ханифа жиырма екіде ғана еді [Мухаммад Али әл-Қутб, Основатели четырех мазхабов, М., Санкт-Петербург, «Диля», 2005, 15].
Сол жылдары Куфадағы оқу–ағарту істеріне Хаммад ибн Сүлеймен (р.а.) жетекшілік ететін. Әбу Ханифа хадис пен фиқһ ілімін сол заманның ең атақты ғалымдары – Шағби және Хаммад сияқты ғұламалардан үйренді. Куфада хадис ұстаздары, араб тілі және әдебиеті мамандары, шариғат ғалымдары жеткілікті болатын.
Ибн Шуһаб аз-Заһри: «Әлемде беделді ғұламалар төртеу. Олар: Мәдинада ибн әл-Мусәйб, Куфада Шағби, Басрада Хасан әл-Басри (642–728), Шамда Мәкхул (р.а.)»,–деп сол кездің ең үлкен ғалымдарын атайды.
Шағби (р.а.) бес жүзге тарта сахабалармен кездесіп, олардан білім алған. Омар ибн Әбдул Әзиздің (р.а.) халифалық тұсында Куфа қаласында қазылық қызмет етіп, 87 жасында дүниеден өткен. Оның қайтыс болғанын естіген Хасан әл-Басри: «Шағби Исламда өзінің ерекше орны бар нар тұлғалы адам еді. Алла тағала оны өз мейіріміне бөлесін»,–деп дұға еткен.
Әбу Ханифа өмірінде төрт сахабамен кездескен. Олар: Әнас ибн Малик, Абдулла ибн Әбу Ауфә, Сәһл ибн Саъд және Әбу Туфайл. Сахабаны көрген адам табиғин деп аталады. Дегенмен, «табиғин» сөзінің анықтамасы жөнінде екі түрлі көзқарас бар. Біріншісінде: «табиғин – сахабаның көзін көрген адам»,-делінсе, ал екіншісі: «табиғин – сахабаны көріп, одан білім үйренген адам»,-деген пікірді алға тартады.
Әбу Ханифа ұстазы Хаммадтың (р.а.) қолында жүйелі түрде 18 жыл оқыған. Ұстазы дүниеден өткенге дейін, одан ажырамаған. Өйткені, ол ұстазын жақсы көріп, оның асыл қасиеттерін, даналығын, парасаттылығын, тақуалығын, әсіресе кеңпейілділігі мен жомарттылығын өзіне үлгі тұтқан.
Хаммад бай болғанымен, мал–мүлкін туған-туысқандарына, жетім-жесірлерге және шәкірттеріне жұмсайды екен. Бұл жайлы: «Хаммад ғұламалар ішінде ең жомарты еді, жылда келетін қасиетті рамазан айында күнде 500 адамға ауызашар беретін, жағдайы нашар шәкірттеріне ақшалай көмектесіп тұратын еді»,–деп риуаят етіледі.
Хаммад ибн Сүлеймен (р.а.) дүние салғаннан соң, оның ісі баласы Исмаилға тиді. Жұрт та оның бойынан әкесінің ілімі мен асыл бейнесін көргісі келді. Өкінішке орай, Исмаил бірақ халық көңілінен шыға алмады. Сол себепті ұстазының оқу–ағартушылық істерін әрі қарай жандандырып, дамытуды шәкірті Әбу Ханифа мойнына алды. Халықтың қалағаны да сол болатын. Ол кезде оның жасы қырықта еді.
Әбу Ханифаның есімі мен білімі кеңінен тарай бастайды. Оған жер–жерлерден білім алу мақсатымен мыңдаған талабалар келіп жатты. Оның дәрісханасы Куфадағы ең үлкен, әрі берекелі білім ошағына айналды. Шәкірттердің ғылыми сұхбаттары мен қуанышты үндері мешіт сыртынан да естіліп тұратын.
Әбу Ханифа ақылды, өткір, парасатты кемел ой иесі еді. Осы ерекшелігімен ол тез арада өз дәуірінің ең ұлы ғалымдарының біріне айналды. Ол– ислам фиқһінің үлкен мүжтаһид ғалымы болды. Құран кәрім және сүннеттен басқа нақты дәлел ретінде ол сахабалардың, табиғиндердің алқалы пікірін, сондай-ақ қияс (салыстыру), истихсан (дұрыс санау, жақсы деп білу) және ғұрып–дәстүр сияқты фиқһ қағидаларын пайдалана отырып, шариғат шеңберінде үкімдер шығара білді.
Әбу Йусуф (р.а.) ұстазын: «Бет пішіні және дене бітімі жөнінен ол әдемі еді. Сөзге өте шешен, дәлел келтіруге өте ұста, тілі жұмсақ болатын. Дәрісіне қатысқан кез-келген адам, оның ілім үйрету әдісінен ләззат алатын. Ол шәкірттерінің шариғат мәселелерін терең түсінетін ғалым болуларына көп көңіл бөлді. Оларға жұмсаған күш-қайраты соншалық, ол кісіден дәріс алған кез-келген адамның әйгілі ғалым болуы оңай еді»,–деп еске алады.
Имам Ағзам түн бойы ғибадат етіп, күндіз ораза тұтатын, тілін жалған сөзден сақтап, тәнін пәк ұстайтын, жағымсыз іс–әрекет пен ойын-сауықтан аулақ жүретін, Алла тағаланың разылығын табуды өзіне парыз санайтын. Имам Ағзамның имандылығы мен тақуалығы, білімділігі мен парасаттылығы туралы Имам Шафиғи (р.а.): «Адамдар фиқһ ғылымында Әбу Ханифаға қарыздар. Кімде–кім Әбу Ханифаның кітаптарын оқымаса, ғылымға бойламағаны және фиқһ ғалымы болмағаны»,–дейді.
Ол иманы, тақуа, білімді және парасаттылығынан да харам істерге жоламайтын, күмәнді нәрсеге де қол сұқпайтын өте сақ адам болатын. Сондықтан, оның уағызы әрбір тыңдаушы жүрегіне жететін. Оны төмендегі әңгімеден білуге болады:
«Имам Ағзам Куфаның орталық мешітінде жұма күні уағыз айтатын. Бір күні жұмадан соң оған бір құл келіп: «Ұстаз, сізден өтініш. Құлды азат етудің артықшылығы мен сауабы туралы да уағыз айтыңызшы. Мүмкін қожамның көңілі жібіп, мені азат етер»,–дейді. Әбу Ханифа: «Жарайды, сен айтқаныңдай болсын»,–деп жауап береді. (Ол кез құлдық заманы болатын.)
Келесі жұма да жетті. Бірақ, Имам Ағзам уағызын басқа тақырыпқа арнайды. Тағы бір жұма өтеді. Құлдың өтініші тағы орындалмай қалады. Үшінші жұмада Имам Ағзам құлды азат ету және оның мән–маңызы мен артықшылығы туралы тартымды да, әсерлі уағыз айтады.
Жұмадан соң әлгі құлдың қожасы келіп: «Ұстаз куә болыңыз. Алла ризалығы үшін құлымды азат еттім»,–дейді. Әбу Ханифа: «Алла сізден разы болып, істеген ізгі амалыңызды сауаптан жазғай»,–деп бата береді.
Бостандық алған құл Имам Ағзамға рахметін айтып, одан: «Ұстаз, бір сұрағым бар. Екі апта бұрын айтқан өтінішімді неге бүгін ғана орындадыңыз» –деп сұрайды. Әбу Ханифа: «Ол күні құл азат етуге жететін ақшам жоқ еді. Сол үшін, екі апта бойы жұмыс істеп, ақша жинадым. Базардан құл сатып алып, оны азат еттім. Содан рухани жеңілдік пен әлдеқандай рахатты сезіндім. Бұл амалды өзім істемей тұрып, басқаға бұйырғанымда, оның ешқандай әсері болмас еді, қожаң да саған азаттық бермес еді»,–деген екен.
Әбу Ханифа (р.а.) адамзатқа мейірімі мол ғұлама. Оның ұлағаттылығы ілімде ғана емес, қоғамға тән істерде де өз орнын тапқан. Ол кісі Құран және сүннет ілімінің тереңінен сусындағандықтан жемісті пәтуәлары қаншама?! Имам Ағзам пәтуаларына дәлел етіп рауилар тізбегі үзілмеген хадистерді іріктеп алатын. Имам Ағзам заманында ғұламалар – «аһлі хадистер» және «аһлі райлар» болып екі мектепке бөлінген болатын. Олардың араларындағы тартыс тек жақсылық мақсатында еді. Сондықтан да бұл екі мектеп өкілдерінің арасында ешқандай да реніш тумаған. Басты мақсаты тек қана ислам ақиқатын жетік әрі дәлдікпен тура баяндау болғандықтан кез келген тартыс, пікірталастары өзара құрмет пен әдептілік шегінен шықпайтын еді.
Әбу Ханифа өмірінің соңғы жылдарында аталмыш екі топтың өкілдері өзара пікірталасуларын тоқтатып, жалпы мұсылмандарға пайдасы молынан тиетін үкімдерге көздері жеткен соң келісе бастады.
Шындығында Имам Ағзам Құран Кәрім және Пайғамбарымыздың сүннетінен, сонымен қатар сахабалардың сөздерінен таба алмаған мәселеде өз ілімі мен ақылына сүйеніп шешуге толық құқылы мұжтаһид ғұлама еді.
Әбу Ханифа Құран Кәрім және пайғамбар сүннетінен кейін қияс (салыстыру тәсілі) және райды (негізгі дәлелдерді басшылыққа ала отырып ақылға жүгіну тәсілі) үкім шығаруда негізгі өлшемдердің бірі ретінде қолданған. Ғұламаның бұл ижтиһад ету тәсілін жете түсінбеген кейбір ғалымдар оны тұрпайы деп санады. Сондай-ақ, Әбу Ханифа Исламның көрнекті мұжтаһид ғалымы бола тұра үкім шығуда «Истихсан» және «урфты» (әдеп-ғұрыптарды) дәлел ретінде қолданысқа түсіруі ғалымдардың таңданыстарын мұнан да күшейте түсті.
Әбу Ханифа ешбір өлшемді Құран мен пайғамбар сүннетінен жоғары қоймаған. Ол өзіне пікірі қайшы ғалымдарға: Кімде-кім бізді Құран және сүннет тәлімдерінен қиясты жоғары қояды деп айыптаса, Алланың атымен ант етемін, ол өтірікші әрі жала жабушы. Құран және хадис тұрған жерде қай ғалым қиясқа жүгінбек?! Біз қиясқа салу тәсілін өте қажет жағдайда ғана қолданамыз. Бір мәселені анықтауда Құран және хадистен дәлел табылмағанда ғана, аталмыш мәселені дәлелі бар мәселемен салыстыра отырып шешеміз. Біз алдымен дәлелді Құраннан, сосын Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) сүннетінен іздейміз. Олардан таба алмаған жағдайда сахабалар сөзіне тоқталамыз. Бұл сұрақты сахабалар да талқыламаған болса, онда мәселені айқындау мақсатында екі мәселенің ортақ жерін тауып, бір үкімді келесі бір мәселеге салыстыра отырып, үкім шығарамыз,-деп жауап берген.
Әбу Ханифа қайтыс болғаннан кейін ислам ғұламалары және олардың көшбасшысы Имам Шафиғи қиясты Имам Ағзам пікірі негізінде дамыта отырып, оған: оқиғаның шешімі Құран Кәрім және Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) сүннетінде, сондай-ақ ижмағда да анықталмаған жағдайда шариғатта үкімі анық мәселеге ұқсас үкімі жоқ мәселені салыстыра отырып үкім шығаруды – қияс дейміз,-деп анықтама берген.
Имам Зуфар ибн Һузайл (727–774), Имам Әбу Йусуф (730–798) және Имам Мұхаммед ибн Хасан (748–804) еді. Олардың қатарына аты белгілі Яхъя ибн Саид әл-Қаттан, Абдулла ибн Мүбәрак, Уақиъ әл-Жәррах, Язид ибн Һәрун, Абдураззақ ибн Һәмман, Дәуд Таий секілді ғұламалар Әбу Ханифаның жолын жалғастырып әрі дамытқан шәкірттері.
Ұлық имам – имам Ағзам Әбу Ханифа қашан да ғұмыры мен бар мал-мүлкін Алла разылығы жолында жұмсап, келер ұрпаққа жақсы өнеге қалдырды. Өзінің айналасына білім нұрын шашқан тұлға. Сондықтан амалда имамымыз болған Әбу Ханифаны мақтаныш тұтуымыз керек.
Олай болса халқымыздың діни бірлігі мен рухани ынтымағын сақтап қүшейту үшін Әбу Ханифа мазһабы қажет.
Алла тағала ғибадаты мен ғибраты мол, жомарт, жұмсақ мінезді, тақуалы ұлы имамымыз Әбу Ханифаны рақымына бөлесін. Бүкіл дүние мұсылмандарының ынтымағы мен бірлігі нығайып, дау мен алауыздық жоғалсын. Әлемде тыныштық пен сыйластық орнықсын. Әмин!

Ә.Дербісәлі, «Ұлық Имам – Имам Ағзам Әбу Ханифа», А., 2007ж. кітабынан үзінді