Тақуа арабшадағы وقاية «уиқая» сөзінің (жақсылап қорғану, сақтану) түбірінен шығады. اتقاء «Иттиқа» сөзі жан қиналтатын және қиындық беретін нәрселерден сақтанып, өзін жақсылап қорғауды, осы түбірден тарайтын есім ретінде тақуа қуатты, мықты бір қорғаушының қорғанын паналап өзін сақтауды білдіреді .
Терминдік мағынасы – Алланың әмірлерін орындап, тыйымдарынан қашу арқылы Оның азабынан сақтану дегенді білдіреді. Кейде қорқу мағынасында да қолданылады.
Әрине тақуалық бұлардан да кең ұғымды қамтиды. Ол – діннің принциптерін ерекше ынтамен ұстана отырып, әлемдегі заңдылықтарға бағынуды, жаһаннам мен жаннатқа жетелейтін амалдардан бастап, мәнсіз еліктеуден сақтануға дейінгінің барлығын да тегіс қамтитын ұғым. Осы тұрғыдан алғанда тақуалық – адам баласы үшін абырой мен құндылықтың бірден-бір қайнары. Міне, осыған орай Алла тағала:
أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُم
«Алла алдында сендердің ең ардақтыларың, абыройлыларың – ең тақуа болғандарың» деу арқылы негізгі құндылықтың сыры тақуалықта екенін баян етіп, бізге ұлық дәріс беріп отыр.
Исламнан өзге ешбір ахлақ пен тәрбие жүйесінде тақуалыққа мұншама терең мән берілмеген. Исламда материалдық әлеммен қоса руханиятты қамтып, әрі тамыры осы дүниеде көктеп, жемістерін ана дүниеде беретін тақуалық жүйелі түрде ұғындырылған. Мұндай ыждаһаттылықты, тіпті, тақуалыққа айрықша көңіл бөлетін будда ілімінен де ұшырастыра алмайсыз. Бұл – исламның хақ дін екендігіне дәлел. Ең алдымен Құран тақуаларға есігін ашып «Һудән лил муттақин»
هُدًى لِّلْمُتَّقِينَ
«Тақуалар үшін жол көрсетуші, сілтеуші» десе, нәтижесінде «әрине, сақтанған боларсыңдар» деп назарымызды тақуалыққа тіктейді.
Бүкіл жақсылыққа жетелейтін себептерді толығымен дұрыс пайдаланып, күллі жамандық атаулыдан алшақ тұруды қамтитын тақуалықтың нәтижесінде адам баласы «асфалас-сафилин» – «төменгілердің ең төмені» болудан құтылып, «‘ала’-у иллиин» «жоғарғылардың ең жоғарғысы» болу деңгейіне жетеді. Сондықтан да тақуаға қол жеткізген жан барлық жақсылық пен берекенің қайнар бұлағын жазбай, жаңылмай дәл табады.
Тақуалық осындай ауқымды мағынаны қамтумен қатар тағы бір өзгеше мәнге ие. Ол – діннің бұйрықтары мен тыйымдарын берік ұстану арқылы табыстан құр алақан қалдыратын немесе жазаны қажет ететін әрекеттерден мейлінше қашық тұру. «Олар үлкен күнәлардан және арсыздықтан сақтанады» деген аят тақуалықтың бір қырын көрсетсе,
إِنَّ الَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ
«иман келтіріп ізгі іс істегендер» аяты екінші бір қырын аша түседі. Парыздарға көңіл бөліп орындау мен үлкен күнәлардан бойын аулақ ұстау – тақуалықтың негізі. Ал кіші күнәлар Пайғамбарымыздың:
لا يَبْلُغُ العَبْدُ أنْ يَكَونَ مِنَ المُتَّقِينَ حَتَّي يَدَعَ مَا لاَ بَأْسَ بِهِ حَذَرًا عَمَّا بِهِ بَأْسٌ
«Құл зиянды нәрселерден сақтану үшін өзіне зиян бермейтін нәрселерді де тәрк етпейінше нағыз тақуалардан бола алмайды» дегеніндей бұл жерде халал етілген нәрселердің де мөлшерінен аспау керектігін көрсетеді. Ішіп-жеу, сөйлеу, киіну, ұйықтау сияқты күнделікті адамның табиғи қажеттілігінде де ысырапқа жол берілмеу керек. Ысырап – харам. Имам Ғазали «Халалдың шамадан тыс артықтығына құмарту нәпсінің тоғышарлығынан туындайды. Кім дінінде бұл зияннан аман қалғысы келсе тәуекелге бармай халалдың артығынан сақтансын. Кім-кімге де ең керемет тақуалық – дін үшін зияны жоқ нәрселерді таңдауы» деген.
Нағыз ықыласқа күллі ширк атаулыдан сақтану арқылы қол жеткізуге болатыны сияқты, толық тақуалыққа да күмән атаулыдан бойды аулақ салып, одан қашу арқылы қол жеткізуге болады. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.):
الْحَلَالُ بَيِّنٌ وَالْحَرَامُ بَيِّنٌ وَبَيْنَهُمَا مُشَبَّهَاتٌ لَا يَعْلَمُهَا كَثِيرٌ مِنَ النَّاسِ فَمَنْ اتَّقَى الْمُشَبَّهَاتِ اسْتَبْرَأَ لِدِينِهِ وَعِرْضِهِ وَمَنْ وَقَعَ فِي الشُّبُهَاتِ كَرَاعٍ يَرْعَى حَوْلَ الْحِمَى يُوشِكُ أَنْ يُوَاقِعَهُ أَلَا وَإِنَّ لِكُلِّ مَلِكٍ حِمًى أَلَا إِنَّ حِمَى اللَّهِ فِي أَرْضِهِ مَحَارِمُهُ أَلَا وَإِنَّ فِي الْجَسَدِ مُضْغَةً إِذَا صَلَحَتْ صَلَحَ الْجَسَدُ كُلُّهُ وَإِذَا فَسَدَتْ فَسَدَ الْجَسَدُ كُلُّهُ أَلَا وَهِيَ الْقَلْبُ
«Халал белгілі, харам да белгілі ол екеуінің арасында күмәнді нәрселер бар. Адамдардың көбісі бұларды біле алмайды. Кімде-кім күмәнді нәрселерден сақтанса дінін, ар-намысын сақтай алады, күмәнді нәрсеге кірген адам бақшаның айналасында қой бағып жүріп «қойларым бақшаға түсіп кетер ме екен» деп уайымдаған шопан сияқты. Мынаны есте сақтаңдар. Әр патшаның бір бақшасы бар, Алланың жердегі бақшасы – харамдар. Адамның бойында жұдырықтай ет бар, ол сау болса, бүкіл дене сау болады, ол бүлінсе бүкіл дене бұзылады. Ол – жүрек» деп, сәт сайынға халал мен харамның арпалысындағы жүректің орнын биік қояды.
Күмәнді нәрселерге сақтық таныту үшін адамға харам мен халалды ажырата алатындай білім қажет. Сондықтан Алланың алдында ардақтылар ең тақуалар болса «Шындығында, Алладан тек қана ғалым болғандар ғана қорқады» аяты тақуалық үшін ілімнің де жеткілікті болу керектігін көрсетеді.
Сонымен қатар, Пайғамбарымыз «Кімді адамдардың ардақтысы болу қуантатын болса, Алладан қорықсын» дейді. Ибн Аббастан жеткен «дүние абыройы – байлық, ақырет абыройы – тақуалық» деген ғибратта үлкен мән жатыр.
Бақыт ғасырында тақуалық – басты сипаттардың бірі еді. Өйткені, Құранды бізге жеткізген сүйікті елші (с.ғ.с.) тақуалықтың нағыз үлгісін өз бойынан көрсетті. Оның соңына ерген сахабалар да Алла елшісінің әкелген хақ дінін толық орындау жолында бүкіл қайрат-жігерлерін жұмсады.
Бір жолы хазірет Әбу Бәкір қарны қатты ашқандықтан қызметшісі әкелген нанды әй-шайға қарамай бірден жей бастады. Сол сәт қызметшісі:
– Бұл нанның ақшасын бір әйелге бал ашып беріп алған едім, – деп салады. Әбу Бәкір оқыс айтылған сөзді құлағы шалар-шалмастан өзін қинай отырып, бар жегенін сыртқа ақтарады.
Асқазанына харамның түсуіне әсте жол бермейтін тақуалардың тақуасы Әбу Бәкір басқаларға да тақуалықты насихат етті. Халифалықты хазірет Омарға тапсырар кезде оған: «Ей, Омар, Құдайдан қорық! Оның бұйрықтарын орындап, тыйымдарынан аулақ бол. Тақуа иелері ақыреттік азапқа ұшырамай бүкіл қатерлерден қорғалған. Саған халифалықты тастап бара жатырмын. Оны тек қана лайық болғандар мойнына ала алады. Кімде-кім басқаларға жақсылықты насихаттап, өздері бұрыс амалдар жасайтын болса сенімділігі жоғалып, амалдары босқа кетеді. Басшы болып тұрған кезіңде көпшіліктің дүниесімен қарныңды толтырма. Қолыңды мұсылман қанына былғама, олардың намыс-абыройын таптама. Күш-қуаттың шынайы иесі – тек қана Алла!» деп кеткен-ді .
Хазірет Омар да Құдайдан қорыққандықтан қара қылды қақ жарған әділдіктен бір сәт ауытқымады. Халифалығы кезінде өзінің алдындағы екі досы (Пайғамбарымыз бен Әбу Бәкір) қалай қарапайым өмір сүрсе, ол да өмірінің соңына дейін бұл дәстүрден еш танбады. Әлемнің талай жері қол астында бола тұра, ас-ауқаты да, киімі де өте жұпыны болды. Жаннатпен сүйіншіленгендігіне қарамастан «ақыретте Алланың азабынан құтыла алар ма екенмін» деп үнемі жылайтын.
Ислам сыйға тартқан бұл қасиет бақыт ғасырынан кейін де ерекше мәнге ие болды. Әсіресе табиин (сахабалардан кейін келген адамдар) және атбауттабиин (табииндардан кейін келген ұрпақ) кезеңінде тақуалық әрбір мүміннің асқақ арманына айналды. Осы кезеңде Бишру Хафидің қарындасы Ахмад ибн Ханбалға келіп «Уа, имам! Мен көбінесе тамның үстінде отырып жіп иіремін. Кейде мемлекеттің тағайындаған қызметкерлері қолындағы шырақтарымен қасымнан өтеді. Мен еріксіз ол шырақтардың жарығын қолданған боламын… Иірген жібіме харам араласа ма?» дегенде әйгілі имам өзін ұстай алмай жылап жібереді де: «Бишр Хафидің үйіне күмәнді нәрсенің титтейі де кірмесін» деп пәтуа берген екен .
Міне, осы кезеңде көзі бір рет харамға түскен жан өмір бойы «күнәм бар» деп өмірден жылап өтсе, харам тағамнан ауыз тиіп қалдым деп өзін қинап, ішкенін қайта құсқан және сол үшін ұзақ күндер көз жасына ерік бергендер бар болатын.
Жаңылысып қалтасына салып кеткен біреудің қаламын егесіне қайтару үшін бір адамның Мерв қаласынан Мәдинаға барғанын белгілі хадис ғалымы, шынайы тақуа, фиқһ саласында терең білімді Ибн Мубарак бізге жеткізген. Ақысы өтіп кетті ме деген оймен борышты болмау үшін сол адамға өмірінің соңына дейін қызметші болуға дайын екенін айтқан жандардың көп болғанын және мәшһүр дін ғалымы Фудаил ибн Яздың солардың бірі екендігі де айтылады. Міне, дін ғалымдары, табақат және манақыб кітаптары осындай алтын адамдардың, тіпті, періштелерден де асып түсетін өмірлерінің кісі қызығарлық таңғажайып көріністеріне толы .
Аты аңызға айналған Омар ибн Абдулазиздың Хақ тағаладан қорқуы ерекше еді.
Ол жайлы имам Мәкхул «Діндарлығымен қоса Раббысынан шынайы қорқуда одан өткен пенде көрмедім десем, өтірік ант етпеген болар едім» дейді. Ол Алладан қорыққандығы соншалықты ақыреттегі берер есепті ойлаған кезде тұрған орнында талып қалатын. Халифа кезінде Сүлеймен ибн Әби Кәримге жазған хатында «Алладан қорқып, Оның алдында дірілдеуге ең лайық ол мына мен және менің мәртебемдегі адамдар. Жер бетінде есебі менікінен ауыр ешкім жоқ тәрізді. Егер Аллаға қарсы келсем, Оның алдында менен асқан қорланған ешкім болмас еді. Қазіргі лауазым мен дәрежем кеудемді қысып, зіл батпан ауыр салмақты өзіме жүктеп алғандаймын. Түптің түбінде осы лауазымның буы мені құрдымға батырар ма деп қорыққаннан жүрегім жай табар емес. Бар үмітім Алланың рақымдылығында. Соның мейірімі ғана о дүниелік азаптан құтқарар деп үміттенемін. Бауырым, дін жолында жиһадқа аттанбақ екенсің. Барған берекетті жеріңде менің де тілекшім болып дұға қыл. Алла маған да шейіттік шәрбатын ішуді жазсын. Өйткені, жағдайым тым мүшкіл әрі пендешіліктерім мен қателіктерім де бастан асады. Алла тағала өз сын-сынағынан сүрінбей өтуді нәсіп еткей, рақымдылығымен жетістікке жеткізіп кешірімін жаудырғай!» деп ішкі ағыл-тегіл сезімін ақтарған еді. Мұндай терең тақуалық пен жауапкершілікті бар жан-тәнімен түйсініп, сезіну – әрине, кәміл мұсылмандық сипаты .
Мұсылманның тақуалығына тәнті болып, исламды қабылдаған бір армян бастан өткен оқиғасын былайша әңгімелейді:
Менің ислам дінін қабылдауыма егістік жердегі көршім молда Рабидің керемет адамгершілігі түрткі болды. Ол сүт сатып күнелтетін. Бір күні кешкісін біздің үйге бас сұғып:
– Мына сүт сіздердікі, алыңыздар, – деді. Мен таңырқап:
– Қалайша, мен сізден сүт сұраған жоқпын ғой, – дегенімде сезімтал, жаны нәзік көршім:
– Мен сіздің бақшаңыздан шөп жеп тұрған сиырымды байқап қалып едім. Сондықтан бұл сүт сіздерге тиесілі. Сиырдың сүті жеген шөптен толық тазарғанға дейін сүтін сіздерге әкеліп тұрамын, – демесі бар ма. Мен азар да безер болып:
– О не дегенің көршім. Жегені бір тұтам шөп қой. Адал болсын, кештім, – десем де, молда Рабиды көндіру қиынға соқты:
– Жоқ, болмайды. Оның сүті сіздерге тиесілі, – деген күйі жеген шөбі сиырдың сүтінен толық шыққанға дейін сүт әкелуін үзбеді.
Міне, осы жүзінен нұр тамған мүбәрак кісінің адал-арамды ажыратуда шын пейіл танытқан ықыластылығы маған қатты әсер етті. Іле көзімді көлегейлеген күпірлік пердесі түріліп, жүрегіме иман шуағы ұялады. Қайран қалғанымды жасыра алмай іштей өз-өзіме «Мынадай керемет мінез-құлықты дарытқан адамның діні де міндетті түрде ұлы дін. Осындай жаны таза, ары пәк, адал ниетті жандарды тәрбиелеген діннің ақиқат дін екені де күмәнсіз» деп бірден тілімді кәлимаға келтіріп мұсылман болдым» деген екен .
Расында, егер біз ұлы дініміздің даналық жолын толық ұстана білсек, мұсылмандықты қабылдайтындардың қатары да күрт артар еді. Себебі, ел құрғақ сөзге құлақ қойғаннан гөрі, соны айтушының мінез-құлқы мен жүріс-тұрысына көбірек мән береді.
Тақуалық – иманнан кейін тұратын мүмінге ғана тән дара қасиет. Иманнан жұрдай пенденің тақуалық тауына тырмысып, жамандықтардан бойын аулақ ұстауы әсте мүмкін емес.
Тақуалық шынайы қорқыныш пен кіршіксіз махаббатты қоса қамтиды. Қорқу біржақты болмайды. Алладан қорқу Оны терең танып-білуге жетелейді. Танып білу арқылы нағыз сүйіспеншілікке лайық ұлылардың ұлысы Жаббар Хақ екенін мойындата отырып, сол ұлылығына сай деңгейде Оған бас иіп қорқуға әкеледі. Ол қорқыныш – жүректің тек қана Алла деп соғуы. Бұл – адамның әртүрлі жаман қасиеттерден, індет көзі тәкаппарлық, қызғаныш пен көреалмаушылық секілді және тағы басқа да күнәлардан тазарып, парыздар мен сүннеттерге, бүкіл асыл қасиеттерге ие болу деген сөз. Міне, тақуалықтың ең жоғарғы дәрежесі – осы. Тақуалықтың ең биік шыңы Құранда:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلاَ تَمُوتُنَّ إِلاَّ وَأَنتُم مُّسْلِمُونَ
«Ей, иман келтіргендер, Алладан Оған лайық дәрежеде қорқыңдар және тек мұсылман болып жан тапсырыңдар» деп бейнеленеді. Кей адамдарға «Одан қалай қорқу керек болса, солай қорқыңдар» делінеді. Оның жеткен рухани мәртебесі осындай әмірді қажет етеді. Алла тағаланың ұлылығы – осыған сай ұлылық. Бірақ, бұл әмірді орындаудың шегі жоқ. Аллаға қанша құлшылық, ғибадат жасасақ та соңында айтарымыз: «Субханака ма абаднака хаққа ғибадатик», яғни «Сен пәксің. Саған лайық дәрежеде құлшылық, ғибадат ете алмадық» болса, Алладан қорқу ғибадатындағы соңғы деңгейіміз «Лайықты түрде Сенен қорқа алмадық» болары сөзсіз. Өйткені, Алла тағаладан қорқудың шет-шегі жоқ.
Жоғарыдағы аят түскенде сахабалар қатты ауырсынды. Тіпті, өңдері солғын тартып, жақтары әп-сәтте қушиып сала берді. Көп намаз оқығаннан аяқтары ісіп, маңдайларына шор бітті. Асқа да, жұбайларына да жақындауға зауқылары соқпады. Бірақ, бұл биік деңгейге қол жеткізу жолындағы сынақ еді. Артынша бұл сынақты жеңілдетіп, Алла оларға басқа аят түсірді: «Күшіңіздің жеткенінше Алладан қорқыңдар» . Алла тағала адамға шамасы келмейтін жүк артпайды. Сондықтан әркім өз шамасының жеткенінше Алладан қорқуы тиіс. Әрине, бұл жерде қорқу адамның рухани өресіне қарай түрлі деңгейде болатынын да ескеруіміз қажет.
Харам мен халалға селқос қарау – тақуалыққа бөгет. Бұл жайында Пайғамбарымыздың қатаң ескертулері бар: «Қандай да бір құл хараммен азықтанып өссе, оған ең лайық нәрсе – от» дейді.
Салғырттық пен немқұрайлылық, бейқамдық пен бойкүйездік те, енжарлық та – тақуалықтың жауы. Соның салдарынан өзін мәңгі осы дүниеде қалатындай сезініп адам бейқам өмір сүріп, фәни дүниенің өткінші ләззаттарына алдану арқылы ақыреттің қорқыныштылығын аса елемей өмірін салғырт өткізеді.
Құранда көп аяттар «тақуалар ғана жақсы нәтижеге жетеді» деп, өмірінің соңына дейін имандылықтан айрылмағандардың о дүниеде қабір азабынан, қиямет пен есеп берудің үрейінен құтылатындығын айтып, тақуаларды қуантады. Сонымен қатар, жаннаттың бүкіл әсемдігі мен көркемдігі де діндар, тақуалар үшін әзірленген. Бұл жайлы Құранда
إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَنَهَرٍ . فِي مَقْعَدِ صِدْقٍ عِندَ مَلِيكٍ مُّقْتَدِرٍ
«Асылында, тақуалар жаннат бақтары мен өзендеріне лайық. Разы болатындай мәртебеде, құдіретті патшаның құзырында болмақ» және
إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي مَقَامٍ أَمِينٍ . فِي جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ
«Тақуалар сенімді мәртебеде. Жаннаттар мен өзендердің қасында» . «Шындығында тақуалар үшін құтқарылу (азаптан құтылу) бар» деу арқылы да осыны айқындай түседі. Тақуалар – ақыретте осындай шексіз нығметтерге бөленумен сүйіншіленген бақытты жандар.
Тақуалық – қиындықтардан құтылуға әрі адал ризықтың келуіне себепкер. Алла өзінің сақтанған құлын ол тап болатын қиындықтардан аман алып қалады. Басқаларға мұқтаж болудан құтқарып, күтпеген жерден ризық жібереді.
وَمَن يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَل لَّهُ مَخْرَجاً. وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ
«Кімде-кім Алладан қорықса, Алла оған қиындықтан құтылар жол ашады және күтпеген жерден ризық жібереді» .
Бұл аятты оқығанда Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) «Алла әрі дүниенің күмәндарынан әрі өлімнің ауыртпашылығы мен қиямет күніндегі қиындықтардан шығу жолын ашады» десе, Әбу Зәррға «адамдардың бәрі осыны ұстанса оларға осы жетер еді» деп тақуалықтың Алланың жәрдеміне себепкер болатын сырын айтқан еді.
Тақуалық – Алланың сүйіспеншілігіне себеп. Өйткені, Алла тақуа құлдарын сүюмен қатар басқаларға да сүйдіреді. Алла тағала:
وَاتَّقُواْ اللّهَ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ
«Алладан қорқыңдар. Алланың тақуалармен бірге болатынын да біліңдер» және
إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ
«Алла тақуаларды жақсы көреді» деп осы жайттарды ұғындыра түседі.
Олай болса, бұл дүние мен ақыреттік бақытты аңсап, ақыл, рух, жүрек, ар-ождан мен тәндік күйзелістерден құтыламын деушілер тақуалық шапанын жамылып, қай мәселе болмасын ықыласты негіз етіп алуы керек. Сондай-ақ, Алланың әмірлерін мүлтіксіз орындап, үнемі жақсылық, ақиқат пен әділдік жолынан ауытқымауға тырысқан жөн.
Тақуалықтың да өзіндік дәреже-сатылары бар. «Мәида» сүресінде:
لَيْسَ عَلَى الَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ جُنَاحٌ فِيمَا طَعِمُواْ إِذَا مَا اتَّقَواْ وَّآمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ ثُمَّ اتَّقَواْ وَّآمَنُواْ ثُمَّ اتَّقَواْ وَّأَحْسَنُواْ وَاللّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ
«Иман келтіріп ізгі іс істегендерге, бұдан соң (Аллаға қарсы шығудан) сақтанып әрі иман етіп ізгі істер істегендер, содан кейін тыйым етілгендерден сақтанып (олардың тыйым салынғандығына) сеніп әрі тағы да сақтанып жақсылық істесе бұрынғы жегендері күнә емес» аяты тақуалықтың сатыларын меңзейді. Айталық, оның алғашқы дәрежесі парыздарды орындап, үлкен күнәлардан сақтану болса, одан кейінгісі уәжіптер мен сүннеттерді орындап мәкрухтерден сақтану. Одан кейінгі кезекте кез келген күмәнді нәрселерді күнә болар деп тәрк етіп, нәпілдерді орындау келеді. Ал Алланың өзін үнемі көріп тұрғанындай ғибадат ету – тақуалықтың ең ұшар биігі болып табылады.
Алланың барлығы мен бірлігін паш ететін екі аят (Арабшадағы «аят» сөзі дәлел, белгі, нышан деген мағынаны білдіреді) бар. Біреуі айналамызды қоршаған болмыстардағы аяттар (яғни, дәлелдер); екіншісі, табиғаттағы заңдылық пен керемет жүйе, жер бетіндегі әрбір нәрсе және Құрандағы аяттар. Бұл екеуін қатар оқу да мұсылмандарға парыз. Ал ол парызды атқару тақуалық негізінде жүзеге асады. «Даналықтың басы – Алладан қорқу» деген сөз бар. Егер біз осы екі кітапты қатар оқитын болсақ, жетістікке жете аламыз. Өйткені, әлемдегі аяттар (дәлелдер, белгілер) бізге дүниедегі заңдылықтарды оқып-үйренуді талап етсе, Құран аяттары діннің принциптерін білуге шақырады. Біз әлем кітабын дұрыс оқымасақ, оның жазасын осы дүниеде тартамыз. Егер әлемдегі құбылыстар мен заңдылықтарды үйреніп сол бойынша жүрмесек, қоғам ретінде артта қаларымыз сөзсіз. Артта қалу өз кезегінде басқалардың алдында төменшіктеп, соларға көз сүзуге әкеледі. Алла мұсылмандардың төмен болғанын қаламайды. Кейінгі ғасырларда мұсылмандардың артта қалуының себебі осы әлем кітабын дұрыс оқи алмауында жатыр. Ал егер біз Құранды дұрыс оқып-түсінбесек, оның заңдарын орындамасақ, жазасын ақыретте тартамыз. Осы екеуін қатар оқыған кезде шынайы мұсылмандыққа қол жеткіземіз.
Құлшылықтың дәрежелеріне байланысты тақуалықтың төмендегідей түрлері бар:
1. Алладан өзге нәрселерге мойын бұрмау;
2. Дініне толық мойынсыну;
3. Хақ тағаладан алыстататын нәрселерден үнемі сақ болу;
4. Нәпсінің құмарлығына бой алдырмау;
5. Рухани-материалдық нәрселердің бәрінің Алладан келгенін біліп, өз еңбегім деп тәкаппарланудан сақтану;
6. Өзін өзгеден жоғары санамау;
7. Алладан басқаны негізгі мақсат етпеу;
8. Құран мен хадистерге бағыну;
9. Айналада болып жатқан құбылыстардан ғибрат алып, рухани өмірін үнемі жаңалап отыру;
10. Өлімді естен шығармау.
Түптеп келгенде, тақуалық – кәусар бұлақ, тақуалар сол тұнықтан қанып ішкен бақыттылар. Әйтсе де, ондай мәртебеге қол жеткізгендер өте сирек .
Харам мен халалды ажыратып болмайтын қазіргідей аласапыран шақта қиындық атаулыға төтеп берер жалғыз күш – тақуалық. Парыздарды орындап үлкен күнәлардан сақтанудың өзі қазіргі таңда нағыз тақуалық десек артық айтқандық емес. Өйткені, рухани құндылықтардың бағасы түскен қазіргі таңда күнә жасау абырой саналса, құлшылық жасауды ескішілдік деп түсіну де бар. Осындай арды аттап басқан арсыз қоғамда имандылықтан таймай салих амалдарда ықыластылық таныту аса қиын шаруа. Сол себепті бүгінгі таңда аз ғана ізгі амалдың өзі аса қымбат. Тақуалықта салих амал (ізгі іс) бар. Өйткені, харамды тәрк ету – уәжіп. Мыңдаған күнә жағамызға жармасып, етегімізден тартып жатқан мынадай сұрапыл заманда күнәға беттемеу, жүздеген уәжіпті иеленгенмен тең.
ОҚО Орталық мешіт