Әуелі сіз бен бізді қасиетті Рамазанға айдан аман, жылдан есен жеткізген Жаратушы Жаббар Иемізге шүкір айтамыз. Алла Елшісінің «Бізді Рамазанға аман-есен жеткізе гөр» деп дұға етуінде үлкен мән бар.

Расында, Рамазан – береке айы. Бұл айда мұсылман баласының ниеті мен амалы үйлесіп, жақсылыққа ұмтылады. Ізгі ғұламалардың бірі «Ережеп – желге, Шағбан – бұлтқа, Рамазан жаңбырға ұқсайды. Ережеп айында дән егілмесе, Шағбанда суарылмаса, Рамазанда қандай егін күтуге болады» деген екен. Сол айтпақшы, Рамазан – рухани азық жинайтын берекелі ай. Пенде ораза кезінде өзінде бар нығметтің берекесін сезінеді, қадіріне жетеді.
Таң намазы алдында сәресі ішуге тұрған адам уақыт пен ризық-несібенің берекесіне бөленеді. Пайғамбарымыз таңғы уақытта береке бар екенін өсиет еткен. Халық даналығында айтылатын «Ерте тұрған еркектің ырысы артық, ерте тұрған әйелдің бір ісі артық» деген тағылымды тұжырым осыдан қалса керек. Демек, таң – ризық-несібе мен берекеге бөленетін сәт. «Сәресін ішіңдер! Расында, сәресінде береке бар», деген хадистің мәні осында.
Тақуалық айы
Бірде әйгілі сахаба Әбу Һұрайра (Алла оған разы болсын) тақуалық туралы сұраған кісілерге былай дейді: «Сіздер өмірлеріңізде тікені көп жолмен жүріп көрдіңіздер ме?». Сонда қасындағы адамдар: «Иә, өттік», деп жауап берді. Әбу Һұрайра (Алла оған разы болсын) тағы да: «Олай болса, сол жерден өткен кезде не істедіңіздер?» деп сауал қойды. Олар: «Тікендерден сақтанып өттік», деп жауап берді. Сонда сахаба: «Тақуалық та дәл солай, күнә мен қателіктерден сақтану», деп түсіндіріп берген екен.
Ораза құлшылығының мәні де осында. Ауыз бекіткен адамның санасында «Осы ісім оразамды бұзып жібермей ме?» деген сауал әрдайым жаңғырып тұрады. Тіпті ораза ұстаған жан біреуді ренжітіп алудан сақтанып, са­уаптан құр қалмауға тырысады.
Былай күнде біреудің әдепсіз әре­ке­тінің «қарымтасын» беруге асығып тұра­тын жан қасиетті Рамазан айында өзге адам дауыс көтеріп, шектен шығып жатса да «мен ораза едім» деп мәселені тақуа­лық жолмен шешеді. Өйткені Рама­занда «мен оразамын» деп айту – сүннет амал, яғни Пайғамбар жолы. Ардақты Пайғамбарымыз былай өсиет еткен: «Кімде-кім аузы берік болса, жаман сөз сөйлемесін. Дауыс көтеріп, айқай шы­ғар­масын. Біреу оған тіл тигізсе немесе онымен керіскісі келсе, оған: «Мен оразамын» десін».
Тақуалық – арнайы іздеп, уақыт-сәтін күтіп жасайтын амал емес. Алладан қорқу, күнәдан сақтану күнделікті тіршілігімізде, жұмысымыз бен отбасымызда, кез келген қоғамдық ортада көрініс табуы тиіс. Ал ораза айы – та­қуа­лықты ту ететін орайлы сәт. Ораза кезінде тақуалық таныта алмаған адам сауаптан құр қалады.
Асан қайғы бабамыздың:
«Ерегісіп, ұрыспа.
Сенікі жөн болса,
Атың шықпас дұрысқа.
Атаңның құны болса да,
Алдыңа келіп қалған соң,
Қол қусырып барған соң,
Аса кеш те қоя бер,
Бұрынғыны қуыспа», – деп жырға қосуы тегін емес.

Рамазан – қасиетті Құран түскен ай. Алла тағала қасиетті Құранның «Бақара» сүресінің 185-аятында: «Рамазан айы сондай бір ай, ол айда адам баласына тура жол және (ақ пен қараны) айыратын дәлел түрінде Құран түсірілді» деп баяндаған.
Демек, Рамазан – Құран айы. Бұл айда қасиетті кітапты көп хатым ету керек. Яғни оны толық оқып шыққан адамға мол сауап жазылады. Алла Елшісі: «Кімде-кім Алланың кітабынан бір әріп оқыса, бір сауап алады, ал бір сауап он сауапқа тең…», деген.
Құран Кәрім – берекенің бастауы. Құран оқылған, оған амал етілген үйде, жерде, елде тыныштық орнайды, Алланың берекеті болады. Пайғамбарымыз Мұхаммедтің (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) хадисінде: «Үйлеріңізде Құран Кәрімді көп оқыңыздар…», делінген.
Құран Кәрім өзіне ұмтылған жандар үшін – үміт көзі. «Құран оқу – көңілдің шипасы» (хадис). Қасиетті айда ниетімізді түзеп, ораза ұстап, мүмкіндігінше тазаланып, дұға жасап өзімізді қорғайық. Құран оқып, жұқпалы індетке шалдыққан жандарға Алладан шипа тілейік.
Тәрбие айы
Алла тағала «Фуссилат» сүресінің 34-аятында: «Жақсылық пен жамандық тең болмайды. Жамандықты жақсы ісіңмен жолға сал. Сонда ғана сенімен дұшпандығы бар қас адам, өзіңнің сырлас (өте жақын) досыңдай болып кетеді», деп баяндайды.
«Мұсылман» деген сөз «мойынсұнушы» деген мағынаны білдіреді. Демек мұсылман баласы әр ісінде Алланың әміріне мойын­сұнады. Тіпті, біреу жаман ниетпен дөрекілік танытса, оған көркем түрде жауап береді. Жоғарыда хадисті мысал еткеніміздей, біреу ауыз бекіткен мұсылманға тіл тигізсе немесе онымен керіскісі келсе, оған «мен оразамын» деп жауап береді. Міне, көркем мінез дегеніміз осы. Көркем мінезді мұсылман айналасына Ислам құндылықтарын паш етеді.
Қазір көп сөзбен насихат айтуға қарағанда бір көркем амалдың әсері әлдеқайда нәтижелі болуда. Ауыз бекітіп жүргеніміздің өзі бізге үлкен жауапкершілік жүктейді. «Мұсылман» деген атты көтеріп жүргеннен соң соған лайықты өмір сүруіміз керек. Өйткені айнала­мыздағы адамдар сіз бен бізден жақсылық күтеді. Әбубәкір Кердерінің:
«Мұсылман болсаң – іждәт қыл,
Иман, руза, намазға.
Ағайын болсаң, тату бол,
Әуес болма аразға!» деп жырлайтыны сондықтан.
Аузы берік адам бойындағы күш-қуатын өнбес дауды қуып, бос нәрсеге жұмсамайды. Нәпсі-қалауы «жуасып» қалған жан жаман­дықтан қашық жүреді. Қу нәпсі адамды аздыратын амалға жетелегенмен, ақылды мұсылман оның «қожайыны» болып қала береді. Ал қалауға ерік берген пенде оның «құлына» айналмақ. Нәпсіні тәрбиелеудің төте жолы – аштық, яғни ораза ұстау. Аш адамның өзгемен қақ-соғы болмайды.
Шүкір айы
Адам қолындағы азды-көпті дәулеті, күнде ішіп-жеп жүрген азық-ауқаты, киіп жүрген киімі, мініп жүрген көлігі, басындағы баспанасы, т.б. нығметтер уақыт өте келе қалыпты жағдайға айналады. Алайда адам баласы осынау игілікке өзінің қарым-қабілеті мен амал-әрекеті арқылы жеттім деп ойлайды. Асылында әсте олай емес. Аспан мен жердің арасындағы күллі мүліктің иесі – Алла. Өйткені Жаратушы Жаббар Иеміз: «Сендердегі әрбір нығмет әлбетте Алладан (сыйлық етілген)» дейді («Нахл» сүресі, 53-аят). Адам баласы қандай игілікке жетсе, бұл ең әуелі Алланың қалауымен болатын нығмет.
Рамазан – шүкір айы. Мұсылман баласы таң атқаннан күн батқанға дейін ауыз бекіткен кезде күнде ішіп жүрген бір жұтым судың қадіріне жетеді. Ауыз ашқан сәтте бір кесе судың өзі қандай тәтті десеңші?! Күні бойы аш құрсақ жүрген пенде ауызашарда су мен нанды қанағат етеді. Оны нәсіп еткен Аллаға шүкір етіп, Оған мадақ айтады. Алла шүкір еткен пендесіне разы болады. Ардақты Пайғамбарымыз: «Әлбетте Алла тамақ жеп болып оған мадақ айтқан немесе сусын ішіп болып мадақ айтқан пендеден разы болады», деген.
Ораза адамды көбірек шүкір етуге үйретеді. Ал шүкір еткен елдің ризығы одан сайын арта береді. Бұған мына аят дәлел: «Жақсы (көркем) елдің (жері құнарлы болса да, құнарсыз болса да оның) өсімдігі Раббының қалауы бойынша (берекелі өніп) шығады. Ал жаман елдің өсімдігі (құнарлы жердің өзінде) қиындықпен (мардымсыз) шы­ғады. Шүкіршілік етуші қауым үшін (шү­кір­шілік етуші ел мен шүкіршілік етпейтін елдің мысалы түсінікті болу үшін) аяттарымыз­ды осылайша тарқатып баян етеміз» («Ағраф» сүресі, 58-аят). Аяттан аңғарға­ны­мыздай, біздің ризығымыз бен несібеміз қаншалықты шүкір айтатынымызға байланысты.
Денсаулық айы
«Әр нәрсенің зекеті бар. Тәннің зекеті – ораза ұстау. Ораза – сабырдың жартысы», деген хадис бар.
Рамазан – денсаулық жақсаратын ай. Алайда ораза ұстаудағы басты ниет ден­сау­лықты жақсарту үшін ғана болса, онда пенде Рамазанның сауабынан құр қалады. Мұндайда ораза ұстау мен диета ұстаудың айырмашылығы болмайды. Мүміннің ниеті – маңызды мәселе. Өйткені Алла Елшісі айтқандай, мұсылман нені ниет етсе, соған жетеді. Біздің ниетіміз ораза ұстау арқылы Алланың рақымына бөлену болғандықтан, әр амалымызды шариғат бойынша жүзеге асыруға тырысамыз. Бүгінде әлемнің медицина саласында аштықпен емдеу тәсілі кеңінен қолданылады. Түрлі тәсілмен емделсе де ауруынан айықпаған жандар ашығу (ораза ұстаумен) арқылы дертіне шипа тапқан.
Алла тағала бізге мол сауап жинайтын әрі денсаулығымызды нығайтып алатын мүбә­рак Рамазанды нәсіп етті. Бұл – үлкен нығмет. Ораза артық салмақтан арылуға, ағзаны улы заттан тазартуға, ас қорыту жүйесіне, жаңа жасушаның пайда болуы­на, қан қысымын қалыпқа келтіруге көмек­теседі. Рамазанда адам қанындағы холестерин деңгейі азаяды. Ескі холестерин азайып, май қалдықтары еріп, қан айналымының дұрысталуына оң әсер етеді. Оразаның біз білетін пайдалары осындай.
Адамды көркем бейнеде әрі махаббатпен жаратқан Алла бізге қандай амалдың қайырлы екенін жақсы біледі емес пе?! Сондықтан Жаратқан Жаббар Иеміздің рұқсат еткен және тыйым салған әрбір әмірінде хикмет бар.
Жақсылықта жарысатын ай
Жақсылықта жарысу – мұсылманға тән сипаттың бірі. Алла тағала Құранда: «Әркімнің бір бет алатын қыбыласы бар. Сонда жақ­сылыққа жарысыңдар» («Бақара» сүресі, 148-аят); «Раббыларыңның жарылқауына жә­не тақуалар үшін әзірленген, кеңдігі жер мен көктей жәннатқа жарысыңдар» («Әли-Имран» сүресі, 133-аят) деп әмір еткен.
Өкінішке қарай елімізде жарияланған тө­тенше жағдайға байланысты мешіт есігі жа­был­ғанымен, сауап есігі жабылмайды. Үйде оты­­рып, мейрамханаларға тапсырыс беріп, та­мақ­ты ауыз бекіткен жандарға жеткізіп, ауыз аш­тырса немесе ақшалай берсе де сауап болады.
Мұсылман қауымы сауаптар еселеніп жазылатын қасиетті айда мұқтаж отбасыларға зекет пен садақа беріп, халықтың батасын алып, алғысына бөленеді. Осы ретте Рамазан айында берілетін пітір садақасы мен зекетті kaspi.kz мобильді қосымшасы арқылы аударуға болатынын атап өткім келеді. Біз осылайша онлайн садақа берудің оңтайлы жолын таңдадық. Мобильді қосымшаға әр облыс пен республикалық маңызы бар қалалардағы орталық мешіттердің есепшоты енгізілді. Әр азамат өз өңіріндегі мешіттің есепшотына пітір садақасы мен зекетін үйден шықпай онлайн режімде аудара алады.
Қоғамда пітір садақасы не үшін беріледі деген сауал жиі қойылады. Осы ретте айта кетер жайт, өз қажеттілігін қоспағанда мал-мүлкі, дүниесі күміс нисабына жеткен, яғни 127 мың теңгесі бар адам Рамазан айында өзі және отбасы үшін пітір садақасын беруі – уәжіп (міндет).
Пітір садақасы пенденің ораза кезінде жіберіп алған қате-кемшіліктерінің өтеуі үшін және көмекке мұқтаж жандарды материалдық қолдау мақсатында беріледі. Мешіт халықтан түскен пітір садақасын шариғат жолымен көмекке мұқтаж отбасыларға таратады. Бұл – әуелі Алланың, содан кейін пітір садақасын берген адамдардың алдындағы жауапты да сауапты міндетіміз.
Қайырымдылық айы
Халқымызда «Қайырымдылық жасасаң, қайырын өзің көресің» деген сөз бар. Садақа – пенденің мал-дәулетін азайтпайды, керісінше, берекесін арттырады. Біз берген садақа бір отбасын қуанышқа бөлейді. Мұны ұмытпауымыз керек. Мынадай ғибратты хадис бар: «Мұсылман – мұсылманның бауыры, оған зұлымдық жасамайды, оны құрдымға да тастамайды. Кімде-кім бауырының қажеті үшін жүрсе, Алла оның қажетінде болады. Кімде-кім мұсылманның бір қайғысын сейілтсе, қиямет күні Алла оның қайғы-қасіреттерінің бірін сейілтеді. Кімде-кім мұсылманның айыбын жасырса, Алла оның айыбын жасырады».
Қайырымдылық – қайырлы іс. Рамазанда қаншама отбасы қуанышқа кенеліп, шат-шадыман күй кешеді. Қайырымдылық айында ізгі іс-шараларға атсалысып, сауап алуға асығайық.
Мейірім айы
Рамазанда мұсылманның бір-біріне мейірімі оянып, бауырмалдығы артады. Әз Пайғамбар: «Бір-бірін жақсы көруде, бір-біріне жаны ашуда, бір-біріне мейірім таныту ісінде мүміндер тұтас бір ағза секілді. Дененің бір мүшесі ауырса, басқа мүшелері оған қосыла сыздайды», деген.
Қарны тоқ адам аш адамның жағдайын түсінбейді. Бай адам өзі ораза ұстаған кезде тамаққа жарымай, аш жүрген пенденің жағ­дайын терең сезінеді. Бауырының жағдайын жүрегімен түсінген адам оған мейірім таныта бастайды. Ораза – бай мен кедейдің арасын жақындата түсетін теңдессіз құлшылық.
Алла тағала ұстаған оразамызды, берген сада­қамызды, қасиетті айда жасаған әрбір қайыр­лы істеріміздің сауабын еселеп жазғай! Жара­тушы Иеміз баршамызды оразадан оразаға дейін айдан аман, жылдан есен жеткізе бергей! Әмин!

Наурызбай қажы ТАҒАНҰЛЫ,
Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы, Бас мүфти