Ислам – мұсылмандарды таза­лық­қа шақыратын дін. Пайғамбарымыз  “с. а. у”. «Екi түрлi қарғыс арқа­лау­дан сақ болыңдар!», – дегенде сахабалар: «Әй, Алланың елшiсi! Екi қарғысты арқалаушы дегенiңiз кiм?», – деп сұрайды. Сонда Расулалла: «Адамдар жүретiн жолға немесе тынығатын көлеңкеге дәрет сындырушы», – деген екен (Мүслим риуаяты).
Демек, бiзге, мұсылмандарға түскен мiндет – айналамыздағы қоршаған ор­та­ны таза ұстау, ағаш отырғызып, табиғатты аялау.

Негiзiнде мұсылман бүлдiрушi емес, бүтiндеушi, қирату­шы емес дұрыстаушы, зиян келтiрушi емес, пайда әкелушi. Өкiнiшке қарай, мұсылманшылықты бiлмегеннiң кесi­рi­­нен көп жағдайларда керiсiнше болып жатады. Мәсе­лен, көктем кездерiнде табиғат аясына сейiлдеуге шыққанда, қоқыс­тарды шашып, ағаштарды сындырып, теме­кi­нiң қалдықтарын қалдырып, тiптi оны өшiрместен тастап кетудің кесiрiнен орман алқаптары өртенiп, табиғатқа керi әсерiн тигiзiп жата­тын  жағдайлар да кездеседi.
Адам баласы үшін берiлген табиғатқа қиянат жасау сорақылық емей немене? Өйткенi, әр нәрсенiң залалы өз басымызға келмесiне кiм ке­пiл? Сондай-ақ, қияметте бұл iсiмiзден сұралатын боламыз әрi жазасы өте ауыр болмақ. Алла тағала қасиеттi Құранда осы берiлген шексiз нығмет­тердiң о дүниеде сұрауы бар екенiн ескертедi.

Онда:

«Ырыс-дәулеттерiңнен (берiлген нығметтерден) әлбетте сұраққа тарты­ла­сыңдар» деген («Тәкәсүр» сүресi, 8-аят). Ал даналарымыздың «судың да сұрауы бар» деуi осыған саяды.

Келесi бiр тұрғыдан қарағанда, Жа­рат­қанның разылығы үшiн жаратқан­дарына сүйiспеншiлiкпен қарау да – құлдық мiндетiмiз. Бұл дүние нығмет­терiнде өзге де жаратылыстардың хақысы бар. Олардың хақысына қол сұғу қияметте ауыр есеп берудi талап етедi. Өкiнерлiк жағдайлардың бірі – адам баласы­ның пайдасы үшiн жаратылған бар­лық нәрсе адамдар тарапынан қыр­ғын­дыққа ұшырап жойылып жата­тын­дығында. Қарап тұсаңыз, күні кеше ғана тұрған нәрсе бүгiн жоқ болып шығады. Қазiргi таңда адамдар таби­ғатқа «байлық деп немесе табыс көзi» ретiнде қарауының нәтижесiнен осын­дай өкiнiштi жағдайлар туындап отыр.

Ислам дiнiнің тек мiнәжат етуден тұрмайтындығын түсінуіміз керек. Негiзiнде айналамыздағы табиғатқа мейiрiмдi­лiк­пен қарайтын болсақ, бұның өзi – Алла тағаланың құзырында құлшы­лық һәм үлкен сауап.
Алла тағала адамдардан өзiне тап­сырылған аманатты, яғни жердi абат­тандыруын сұрайды және оны әрқан­дай бүлiнушiлiктен қорғауға шақы­рады. Сол себептi дiн тағылымда­рын­да осы байлықтарды пайдалану­дың өзiнше ережелерi мен заңдары бар.

Құран тағылымдарындағы табиғат­ты пайдаланудың алғашқы және ең маңызды қағидасы -ысырап етпеу және шектен шықпау болып табыла­ды. Алла тағала түрлi аяттарда «iшiп-жеңдер, бiрақ ысырап етпеңдер», – деп тапсырады. Ысырапшылдық және табиғи байлықтарды зая кетiру – жаратылысқа, үстем жүйеге қайшы келедi. Өйткенi, Алла бар нәрсенi өлшеп, белгiлi дәрежеде жаратқан. «Қамар» сүресiнiң 49-шы аятында:

«Шын мәнiнде әр нәрсенi бiр өл­шеумен жараттық», –  дейдi. Сон­дықтан табиғи байлықтарды шектен тыс пай­далану – әлемдегi тәртiптi және ондағы тепе-теңдiктi бұзуы әбден мүмкiн. Қоршаған ортаға қатысты маңызды бiр қағида өзгенiң зиянына соқты­ратын iстi iстемеу болып табылады. Алла тағала жаратылыс жүйесi бойын­ша, адамзат­қа арнап жаратылғанын баса айтып, адамды осы жүйеде бұзақылық жасау­дан тияды. Өйткенi, бұл iс табиғат нығ­меттерiн пайдала­нуға хақысы бар өзге кiсiлерге зияны тиюге себеп болмақ.

Дiн тағылымдарда табиғи байлық­тардың сарқылуына немесе оның бүлiнуiне әкелетiн кез-келген әрекет­ке жол жоқ. Ислам дiнiнiң көзқарасы бойынша, табиғи нығметтердi игеруде әдiлеттi болу керек. Басқаша айтқанда, қоршаған ортаның құрып кетуiне не­месе ластануына әкелетiн және қазiргi шақта әрi келешекте адам өмiрiне қиындық туғызатын табиғатты пайда­лану жөнiндегi әрқандай әрекетке тыйым салынады. Ислам – қоршаған ор­таны қорғайтын заң, қағидаларды бұдан 14 ғасыр бұрын баяндаған дiн. Ол заманда табиғат мәселелерi түгiлi әлеуметтiк әрi экономикалық мәселе­лер­дiң өзi қарастырылмаған-тұғын.
Исламдық хадистер мен рауаяттарда қоршаған ортаны бүлдiрмеу ғана емес, оны қорғау да жиi қуатталған. Атап айтқанда, ағаш отырғызу мен құдық қазу мәселелері дiни тағылымдарда қуатталып, мұсылмандар осы iстерге жұмылды­рыл­ған. Пайғамбарымыз саллаллаһу аләйһи уәсәлләм осы мәселенiң маңызы туралы былай дейдi:

«Кiмде-кiмнiң қолында бiр ағаштың көшетi (тал шыбығы) болса, қиямет-қайым басталып кеткенше қолындағы көшеттi егуге үлгiретiн шама болса, соны дереу отырғызып үлгерсiн»,  – дейдi (Бухари риуаяты). Бұл жерден ағаш егудiң өте маңызды екенiне көз жеткiземiз. Ардақты пайғамбарымыз саллаллаһу аләйһи уәсәлләм үш нәрсе көздiң нұрлануына себеп болады деп: «Жасыл желекке қарауды, ағып жатқан суға және жарқын жүздi адамның бетiне қарауды» айтқан.

Пайғамбарымыз саллаллаһу аләйһи уәсәлләм өз қолымен құрма ағашын егiп, мұсылмандарды солай iстеуге шақырып: «Қандай да бiр мұсылман ағаш егiп немесе егiн ексе, ол егiстiктен адамдар, құрт-құмырсқа­лар мен құстар жеп азықта­натын болса-дағы, мiндеттi түрде өзiне сауап ретiнде керi қайта­ды», – деген. Байқа­ғаны­мыздай, Құран мен сүннетте жасыл желектi ағаштарға да баса назар аудар­ған.  Ағаштың және ормандар­дың тек қана адамдар үшiн емес, сонымен бiрге жан-жануарлар үшiн де пайдасы орасан зор. Өйткенi, жан-жануарлар­дың ба­сым көпшiлiгi­нiң паналайтын жерi – ағаштар мен ор­манды алқаптар.

Имам Ахмад Әбу Дардаъдан риуаят еткен хадисте: «Әбу Дардаъ бiрде Да­маск қаласында көшет отырғызып жат­са, оны бiр кiсi көрiп: «Пайғам­бардың сахабасы бола тұра бұл iстi iстегенiң қалай?»,- дейдi (яғни, ол кезде сахаба­лардың көбi дүниеден өтiп, азшылығы ғана қалған, елдiң арасында сахаба­лардың абыройы патшалардай зор. Сондықтан «сахаба деген абы­ройың бар, көшет егiп абыройыңды түсiрiп не қыласың? Абыройыңа нұқ­сан келедi ғой», – дейдi әлгi кiсi.) Оған Әбу Дардаъ: «Асықпа, сабыр ет: мен Пай­ғамбары­мыздың: «кiм бiр тал ексе, одан бiреу келiп жесе немесе саясында дем алса, сол себептi ол адамға садақа болып жетiп тұрады», дегенiн естiгем», – дейдi.

Сондай-ақ, Пайғамбарымыз саллал­лаһу аләйһи уәсәлләм мұны тек ай­тып қана қоймай, iс жүзiнде де дәлел­дей бiлген. Оған тарихтан дәлел ретiн­де айтар болсақ, Алла елшiсi саллал­лаһу аләйһи уәсәлләм Меккеден Мәди­наға көшiп келген кезiнде Мәди­наның батпағын кептiру үшiн айнал­дыра ағаш еккiзгенi мәлiм.

«Жақсының жақсы­лы­ғын айт, нұры тасысын», – дейдi дана халқымыз. Елбасымыз да Алматыдан Астанаға көшiп келген жылдары Аста­наны айна­лдыра ағаш отырғыздырмап па едi? Бұл амалын сүннеттi, пайғамбар iсiн жан­дан­дырыпты десек, артық емес шығар.

Мiне, осы секiлдi ағаш батпақты ғана кетiрiп қоймай, ауаны да тазарта­ды, оның саясында демалған адам кең тыныс алып, жаны жай табады. Күнде­лiктi қолданып жүрген материалда­ры­мыз­дың көбi осы ағаштан жасалады.
Табиғатты қорғау дегенiмiз – қа­зақтың ұғымындағы өзiнiң ұлттық дәстүрi бойынша «атаңнан мал қалған­ша, тал қалсын» деген нақылға сүйене отырып аялау, табиғатты қорғауға және оны тиiмдi пайдалануға үйрету, мейiрiм көзбен қарау. Қорыта айтқан­да, Алла тағаланың разылығы кейде үлкен нәрседе, кейде орташа нәрседе, ал кейде кiшкене нәрседе жасырынып тұрады. Ашуы да дәл солай. Олай бол­са, Алланың барша жаратқанда­рына мейiрiм-шапағатпен және сүйiс­пен­шiлiкпен қарап, оларға қамқор болуға тиiспiз.
Ислам дiнi барша тiр­шiлiк иелерiне, яғни адамдарға, жан-жануар­ларға, тiптi өсiмдiктердiң өзiне рақым­дылық танытуға, сүйiс­пен­шi­лiк­пен мәмiле жасауға бұйырады.

Пайғамбарымыз саллаллаһу аләйһи уәсәлләмның «Адамдардың ең жақсы­сы – басқаларға пайдасы тигенi»,- дегенiн де жадымыздан шығармағанымыз жөн. Тағы бiр хадисте: «Бiр адам бiр ағаш отыр­ғызса, дәптерiне отырғызған аға­шы­­ның жемiсiндей сауап жазыла­ды», – дейдi.
Тiптi, еккен ағашымыздан адамды қойып, жануар-жәндiктердiң өзi пайда­ла­нып жатса, оларға бiздiң берген садақамыз болатындығын Пайғамба­ры­мыз саллаллаһу аләйһи уә сәлләм айтқан. Онда:
«Бiр мұсылман бiр ағаш отырғызса немесе бiр нәрсе ексе және одан бiр құс, бiр адам немесе жануар жесе, ол адам үшiн садақа болып есептеледi» деген (Бухари риуаяты). Пайғамба­рымыз саллаллаһу аләйһи уәсәлләм:
«Адам қайтыс болғанда үш түрлi амалынан басқасының бәрi тоқтайды: ел игiлiгiне жарайтын жария садақа, елге пайдалы iлiм, дұға жасайтын iзгi ұрпақ», – дейдi. Дәл осы хадистегi өлген­нен кейiн де сауабы тоқтамайтын жария садақа ол – тал егу, ендеше баршамыз одан қапы қалмайық!
Шын мәнінде, табиғатты аялап, оны таза ұстау – өз қолымызда. Алла тағала әрбiр жасаған амалдарымызды қабыл алып, еккен ағаштарымыздың жемiсiн екi дүниеде жеудi нәсiп етсiн. Әмин!

Қадыржан Мамметов,

Шымкент қаласы “Исамиддин баба” мешітінің имамы