«Бидғат» сөзі арап тілінде ойдан шығару, жаңа нәрсе жасау деген мағыналарды білдіретін «бадаға», «бадғ» сөздерінен өрбіген(1). Бұл түбірден өрбіген сөз Құран Кәрімде де орын алған (Ахқаф 46/9, Хадид 57/27). Бидғат шығаруды «ибтидағ», шығарушыны «мубтадиғ» дейд. Оның діндегі анықтамасына келер болсақ,  Ислам әлемінде кеңінен тарап, қолдау тапқан мына көзқарас.

1.Жағымды бидғат (Бидғатун Хасана).

2.Жағымсыз бидғат (Бидғатун Сәи’ә).

Бұл жайында Ханафи ғалымы Бәдруддин әл-Айни (хижра ж.с 855 ж.ө.) Сахих Бухариға жазған түсіндірме (шарх) кітабында бидғат жайында былай дейді: «Бидғат негізінде Алла Елшісінің (с.а.у) көзі тірісінде болмаған, кейінен көрініс тауып, кейінен туындаған нәрселерге айтылады. Бидғат – екі түрлі. Біріншісі, шариғат құптайтын, ұнамды деп есептейтін (мүстәхсән) нәрселердің қатарына жататын «жағымды бидғаттар». Екіншісі, шариғатта жағымсыз деп танылған, оның құптамайтын (мүстәқбах) нәрселер қатарынан есептелетін «жағымсыз бидғаттар»»[2].

Имам Шафиғи де бидғатты екіге бөліп қарастырған. Ол (р.а) былай дейді: «Кейіннен пайда болған діни үрдістер екі түрлі. Біріншісі, Құранға, Пайғамбарымыздың хадистеріне яки қиясқа немесе ижмаға қайшы келетін бидғат (жаңа құбылыс не әдет). Мұндай бидғат дінге теріс. Екіншісі, аталмыш дәлелдерге теріс келмейтін, жақсылықтан туындаған жаңа әдет. Бұның, дінге терістігі жоқ «жағымды» бидғат»[3].

Ибнуль Әсир (хижра ж.с. 544-606жж.) өзінің «Ән-Ниһая» атты еңбегінде «бидғат» сөзін түсіндіру барысында былай деген:«Бидғат екі түрлі: Дұрыс (һүдә) бидғат және адасқан бидғат.Алла және Оның Елшісінің (с.ғ.у) бұйырғанына қайшы келетін болса, ол бидғат құпталмай, тыйым салынады. Ал, егер Алланың және Пайғамбардың(с.ғ.у) жалпылама рұқсат еткен және үнемі насихаттап, итермелеп отыратын нәрселеріне сай келетін болса, ол бидғат сүйкімді, мақтауға лайық болмақ»[4].

Аталмыш ғалымдардың берген түсініктемелеріне қарасақ, тікелей дәлелі болмағанымен, Құран мен Хадиске және діннің жалпылама қағидалары мен түсініктеріне теріс келмейтін кейіннен  пайда болған үрдістер, дағдылар, іс-әрекеттерді жағымды бидғат деп атап, оған рұқсат етіледі. Мысалы,  мәуліт тойлау, намаздан кейін Құран оқу, намаздың соңында қол алысу, ілім адамдарына ғылыми атақ беру, ғылыми жаңалықтар ашу, мәзһаб ұстану  сияқты дінде негізі бар жаңа нәрселерді жатқызсақ болады.

Ал, жағымсыз бидғат деп, кейіннен пайда болған, сондай-ақ  Құран аяттары мен хадис және сүннетке теріс келетін, дініміз мақұлдамайтын, хош көрмейтін дағдыларды айтамыз. Мысалы, әйелін бірден үш талақпен талақ ету,  әулие – әмбиялардың мазарын тауаф ету, қабір басына зәулім мазарлар тұрғызу, өлген кісінің артынан жоқтау айту, үйге адыраспан тұтату, ағашты әулие санап, оларға мата байлау сияқты теріс үрдістер мен ырымдарды атасақ,  қателеспеспіз.

Бидғатты, яғни кейіннен туындаған үрдістерді жоғарыдағыдай бөлуіміз ардақты Пайғамбарымыздың мына асыл сөзіне де саятын сияқты. Сахих Муслимде келген бір хадисте Ол (с.ғ.у.) былай дейді.

«…Кім де кім, Исламда жақсы жолға бастаса, одан кейін сонымен амал еткендерге берілетін сауап еш кемітілместен оған да жазылады. Ал, кім Исламда жаман жолға бастаса, одан кейін сонымен амал еткендерге жазылатын күнә еш кемітілместен оған да жазылады…»[5]

Шындығында, бір іс жалпылама дініміздің негіздеріне теріс келмейтін болса,  және харамдығын білдіретін өзге дәлел келтірілмесе, ол әрекетті Пайғамбарымыз  істемеген екен деп харам деу дұрыс емес. Өйткені, бір істі «Пайғамбарымыздың жасамауы»  ол іске харам деген үкім бекітуге негіз бола алмайды. Бұл жөнінде ғалымдар арасында талас жоқ[6]. Пайғамбарымыздан кейін де кейбір діни үрдіс ретінде сахабалар тарапынан бекітілген жайттар болған. Мысалы, жұма намазының әуелгі азаны Әзірет Османның бекітуімен пайда болды, тарауих намазы жамағатпен Әзірет Омардың бекітуімен оқыла бастады. Олардың бекіткен жайттары негізінде дінде бар нәрсе. Сол негізге сүйене отырып, сондай әрекетке барып отыр.

Мінекей, бүгінгі таңда кей бауырларымыздың «бидғат» деп баршаға жар салып жүрген сөздің негізгі ұғымы осындай. Сондықтан да айналамыздағылардың әр әрекетінен әшкере қылық іздеп, бидғатшы деп ғайбаттаудан қашық болған абзал. Ең дұрысын Алла біледі!


[1] Баранов, Арабско-Русский словарь.
[2] Умдатуль Қари, «Китабут Тарауих», 11/ 125 бет, №116-хадис түсіндірмесі.
[3] Доктор Омар Абдулла, «әл-Инсаф», 116-бет.
[4] Ән-Ниһәяту фи ғарибиль хадис уәл әсәр, «әл-Бә мәғә әд-Дәл», 1/107 бет.
[5] Сахих Муслим, «Китабуль илим», №1017-хадис.
[6] Сағид ибн Насыр әл-Ғамиди, Хақиқатуль Бидға уә ахкәмуһа, 1/264 бет. Рияд.
[7] islam.kz

[8].ihsan.kz

А.Қаттани мешітінің наиб имамы Нұрғиса Мансурұлы

By Редакция

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының Шымкент қаласы бойынша өкілдігі, Шымкент орталық "Halifa Al-Nahaian Aqmeshiti" мешіті. Мекен жайы: ҚР Шымкент қаласы, Темірлан тас жолы, н/з Тел: 8(7252)45-33-38